لزوم ﺷــﻨﺎﺧﺖ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞهای اقتصادی و ﺗﺠﺎﺭﻱ کشورهای همسایه

کشور ایران از نظر تعداد کشورهای همسایه در رتبه ی دوم جهان قرار دارد و البته این امر یک مزیت منحصر فرد برای تبادل مستقیم کالا و خدمات است. کشوری که به دلیل جمعیت، تاریخ و ابعاد جغرافیایی ‌اش یکی از مهم‌ترین کشور‌های خاورمیانه است و همواره نقش مهمی را از لحاظ سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی در منطقه عهده دار است. از آنجایی که ﻳﻜــﻲ ﺍﺯ ﺭﻭﺵ ﻫــﺎﻱ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﺗﺠــﺎﺭﺕ ﺧــﺎﺭﺟﻲ ﻫــﺮ ﻛﺸــﻮﺭ، ﺷــﻨﺎﺧﺖ ﺩﻗﻴــﻖ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞهای اقتصادی و ﺗﺠﺎﺭﻱ ﺷﺮﻛﺎﻱ ﺗﺠﺎﺭﻱ ﻋﻤﺪﻩ ی آن است و تقویت و افزایش مسیرهای ﺭﺳﺎﻧﺪﻥ ﺣﺠﻢ ﻭ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﺠﺎﺭﺕ ﺧﺎﺭﺟﻲ ﺍﻋﻢ ﺍﺯ ﺻﺎﺩﺭﺍﺕ ﻭ ﻭﺍﺭﺩﺍﺕ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻄﻠـﻮﺏ بسیار حائز اهمیت است، باید سیاست های اقتصادی دولت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻱ تنظیم گردد ﻛﻪ ﺣﺪﺍﻛﺜﺮ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻫﺎﻱ ﺗﺠﺎﺭﻱ ﻛﺸﻮﺭها ﻣﻮﺭﺩ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻭ ﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﻱ ﺍﻧﺘﻔﺎﻉ ﻃﺮفین ﺍﺯ ﺗﺠﺎﺭﺕ ﺩﻭ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎ ﻭ ﻛﺎﻻﻫﺎﻱ ﺗﺠـﺎﺭﻱ ﺍﻭﻟﻮﻳﺖ ﺩﺍﺭ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺮﺩﺩ.

البته اصول تجارت و آمارسازمان های بین المللی نشان می دهد که تجارت خارجی و صادرات را ابتدا باید با کشورهای همسایه رونق داد و بعد وارد بازارهای دور دست شد. به همین علت همیشه تعامل و روابط با کشورهای همسایه و نزدیک بسی مهم تر و ارجح تر از کشورهایی بوده که در فاصله ی دورتری قرار دارند و تقویت سیاست تجاری ایران با کشورهای همسایه بر سرعت رشد اقتصادی کشور می افزاید. متاسفانه آمارهای گمرک در حوزه های مختلف، طی سال‌های اخیر حاکی از آن است  که ظرفیت های مغفول مانده بسیاری در تنوع محصولات و مقاصد صادراتی کشور وجود دارد که لزوم تقویت آن ها می تواند تحول عظیم در عرصه ی اشتغال و اقتصاد ایران ایجاد نماید.

همسایگانی با جمعیتی بالغ بر 450 میلیون نفر که به جز خدمات مصرفی، سالانه بیش از 1100 میلیارد دلار کالا وارد می‌کنند. از سوی دیگر برخی از کشورهای همسایه که همچون عراق، افغانستان به ‌دلیل سال‌ها جنگ داخلی و خارجی هنوز نیازمند بازسازی زیرساخت‌های داخلی خود هستند و بخش اعظمی از صادرات ایران می تواند، ابزاری برای تعمیم و تعمیر زیرساخت های آسیب دیده در این کشورها محسوب شود. تسهیل روند تاسیس شرکت های تجاری منحصر به صادرات و فراهم نمودن امکانات لازم برای حمل و نقل و سرعت بخشیدن به موارد گمرگی و سیستم انتقال تجهیزات از جمله مواردی است که کمبود آن در راستای شرکت های صادراتی محسوس است. بدیهی است که ثبات و امنیت سیاسی در این کشورها به مرور منجر به توسعه سرمایه‌ گذاری صنعتی شده و تبدیل به عامل تهیه کننده ‌ای برای صادرات غیرنفتی ایران خواهند شد.

در بین همسایگان خاکی ایران، ترکیه با توجه به شرایط جمعیتی مناسب و تولید ناخالص داخلی، مقصد مهم صادرات غیر نفتی ایران محسوب می شود. پاکستان نیز اگرچه از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی جز کشورهای کم درآمد جهان محسوب می شود اما جمعیت 200 میلیونی آن، بازار مناسبی برای صادرات ایران فراهم می کند.

یک نکته مهم در این حوزه که باید به شدت مورد توجه قرار گیرد، تمرکز ایران بر صادرات کالاهایی با ارزش افزوده زیاد است. به عنوان یک نمونه در حوزه ی صادرات محصولات کشاورزی طبق اعلام معاون فنی گمرک ایران، در سال جاری حدود ۱.۲ میلیارد دلار صادرات محصولات کشاورزی صورت گرفته ،گرچه از لحاظ وزنی رشد داشته ولی ارزش این صادرات منفی شده است. در بین این اقلام ،صادرات هندوانه با ۱۱۱.۹ میلیون دلار در صدر قرار دارد که شامل ۶۷.۸ میلیون دلار به عراق، ۳۰ میلیون دلار امارات و ۱۴.۱ میلیون دلار به روسیه است. و این آمار در حالی است که بسیاری از افراد متخصص این حوزه با تولید و صادرات هندوانه به دلیلی محدودیت منابع آبی کشور و مصرف آب بالای این محصول مخالفت کردند.

پیوستن به زنجیره ارزش جهانی و توسعه صادرات در کشورهای در حال توسعه ای چون ایران، زمینه بهبود رقابت پذیری را در کشورمان فراهم می کند و افزایش ارزش افزوده محصولات، سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و از همه مهم تر، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و ایجاد فرصت های شغلی را به همراه خواهد داشت . قطع به یقین ،لزوم دسترسی به بازارهای کشورهای همسایه و لزوم تقویت هر چه بیشتر توسعه ی صادرات غیرنفتی به بازارهای همسایه می تواند راه گشای بسیاری از معضلات و مشکلات اقتصادی کشور باشد.