شوراهای اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)

اصل شورا به عنوان شیوه‌ای قابل اجرا در مدیریت سیاسی جامعه اسلامی، پذیرفته شده و برآن تاکید شده است. در اهمیت موضوع شوراها در دین مبین اسلام، همین بس که سوره‌ای در قرآن با 54 آیه به نام شورا نام گذاری شده که خداوند متعال در آن، پیرامون علائم مؤمنین می فرماید: «و امرهم شوری بینهم»(آیه 38)؛ کارهایشان را با مشورت انجام می دهند.

شوراهای شهر و روستا، نهادی مدنی-حاکمیتی برای تداوم و دستیابی به اهداف انقلاب اسلامی است. و در دیدگاه حضرت امام (ره) نیزاحترام جدی به مردم و موثر دانستن مشورت با آنان در عرصه حکومت، بسیار پررنگ است، به طوری که ایشان معتقدند:

«از حقوق اولیه هر ملتى است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد.» (صحیفه امام، ج‏4، ص: 367)

«در جمهوری اسلامی… دقیقاً باید به آرای عمومی در همه جا، احترام بگذارند.» (صحیفه امام، ج‏4، ص: 266)

در این راستا ،حضرت امام خمینی (ره)، نهم اردیبهشت ماه سال 1358 فرمان تاریخی برای تشكیل شوراهای اسلامی شهر و روستا در جهت استقرار حکومت مردمی در ایران و حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش(که  از ضرورت‌های تئوریک جمهوری اسلامی است)، صادر کردند.برای درک عمیق این رویکرد، بررسی دیدگاه امام خمینی(س) درخصوص شوراها و مدیریت‌های محلی بسیار روشنگر است.

در ادامه با نگاهی اجمالی رویکرد بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی درباره مدیریت محلی و خورد را مورد بررسی قرار خواهیم داد:

1- شوراها، جزئی از برنامه های اسلام :

معمار فقید نظام اسلامی شوراها را جزئی از برنامه‌های اسلام می‌دانند و معتقدند:

«این جزء برنامه های اسلام است، و بنای ما هم بر همین هست. نه تنها شما، هر جا، در هر استانی، در هر جایی که هست، همان طوری که از اول قانون هم همین معنا بوده است، باید شوراهای ولایتی باشد. این‌ها باید بشود، و می شود و در صدد هستند.

این شوراها باید همه جا باشد و هر جایی خودش اداره کند خودش را. این، هم برای ملت خوب است، هم برای دولت خوب است. دولت نمی‌تواند همه جا را خودش تحت نظر بگیرد، وقتی محول کرد کار را به خود مردم، مردم در منطقه‌ای که هستند برای خودشان دلسوزتر هستند، بهتر اطلاع دارند به احتیاجات خودشان.» (صحیفه امام، ج 7، ص 151)

2- وظایف عمده شورای شهر

حضرت امام(ره) با توجه به گستره وسیع اختیارات اعضای شورا، معتقدند که اشخاص ناباب نباید وارد این ارگان انقلابی بشوند که برای شهر و برای اسلام مضر باشند، بنابراین باید مردم آگاهانه و به افراد دلسوز رای بدهند.

«شورای شهر؛ یعنی همه کارهای شهر دست این‌هاست. شهردار را هم تعیین می‌کند. کارهای دیگر شهر را، همه را، این‌ها انجام می‌دهند. نظارت در بازار، نظارت در همه جا، دارند. اگر یک افراد نابابی در جمهوری اسلام مقدرات یک شهری را در دست بگیرند و بعد کارهای خلاف بکنند، علاوه بر این‌که برای خود آن شهر مضر است، وجهه جمهوری اسلامی را بد نمایش می‌دهد. و آن‌هایی که با شما و با ما و با اسلام غرض دارند این‌ها می‌خواهند که یک افرادی باشند که این افراد هر چه بتوانند کار را از اسلام جدا کنند؛ مطالب را از اسلام جدا کنند. و ما شما و ما می‌خواهیم که هر چه کار می‌شود اسلامی باشد..» صحیفه امام، ج 10، ص 251و 252)

3- ویژگی‌های اعضای شوراهای شهرها

امام (ره) ضمن هشدار به همه افراد جامعه،  مبنی بر لزوم انتخاب آگاهانه، ویژگی های زیر را برای منتخبان مهم می دانند:

«یک افرادی که باید سرنوشت یک شهر را شما می‌خواهید به یک عده بدهید، سرنوشت همه چیز شهر را شما می‌خواهید به یک عده بدهید، باید یک کسانی باشند که هم سررشته داشته باشند از امور؛ و هم امین و معتقد به نهضت اسلامی باشند. جمهوری اسلامی را بخواهند؛ طرفدار مردم باشند؛ امین باشند؛ اسلامی باشند، و شرقی و غربی نباشند، انحرافات مکتبی نداشته باشند؛ تا اینکه کارهایی که می‌کنند برای نفع ملت، برای نفع خود شهرستان باشد.» (صحیفه امام، ج 10، ص 219 تا 220)

4  – هشدار درباره رخنه نفوذی‌ها:

حضرت امام خمینی(ره) همچنین از احتمال رخنه ضد انقلاب در این حرکت مردم سالارانه نظام، می گویند و معتقدند:

«بدانید که الان دنبال اینکه اعلام شده است که شوراهای شهر را بناست تشکیل بدهند، دستجاتی که مخالف با نهضت اسلام هستند و از اسلام می‌ترسند، از احکام اسلام می‌ترسند، این‌ها در صدد توطئه هستند که یک افرادی را جا بزنند به ملت. آنها می‌دانند که خودشان ندارند این قدر جمعیت، عددشان این قدرها نیست که بتوانند ببرند، لکن افرادی را جا بزنند، افرادی که از خودشان است، از حزب خودشان است، جا بزنند به ملت، و ملت را اغفال کنند برای رأی دادن به آنها. (صحیفه امام، ج 10، ص 218)

5- توجه ویژه به قشر مستضعف

امام خمینی(ره) همواره افتخار انقلاب اسلامی را حمایت از پابرهنگان می‌دانستند که شوراهای اسلامی را هم از این اصل بنیادی ضرورت خدمت به مستضعفان، مستثنی ندانسته و معتقد بودند:

«من میل دارم که عمل ما یا بیشتر از قولمان باشد یا موافق با قولمان. الان شهرهای ایران، روستاهای ایران، حتی شهر تهران، گرفتار یک کمبودهایی است و بوده است. آنچه مهم است این است که توجه به این قشر مستضعف بیشتر باشد از توجه به قشر مرفه. مع‌الوصف در رژیم سابق، این قشر اصلش مورد عنایت نبود، و اگر کاری می‌کردند برای همان قشر مرفه می‌کردند. و لهذا در تهران، شمال شهر، یک شهری است که غیر از جنوب شهر است. اصلا آن، یک شهر دیگری است، این هم یک شهر دیگری. و این غیر مطابق بودن و طبقه به این شدیدی داشتن، اسباب این می‌شود که یک وقت خدای نخواسته انفجاری حاصل بشود که کسی نتواند مهارش کند.» (صحیفه امام، ج 10، ص 498 تا 499)

امام خمینی (ره) در پایان از  لزوم و اهمیت همکاری مردم با شوراهای اسلامی شهر و روستا سخن به میان می آورند و می فرمایند:

«در هر صورت، مملکت باید با دست خود مردم، با دست خود اشخاص، اداره بشود. و شهرها باید به توسط خودتان اداره بشود؛ توسط خودتان آباد بشود. ننشینید کنار بگویید که شورای شهر درست شد، و برویم کنار. شورای شهر خودش کاری نمی‌تواند. چند نفر آدمی است که مثل دیگران، ضعیف است و نمی‌تواند کاری بکند. تا همه با هم نباشند، همه با هم دست به هم ندهند، نمی‌شود این کارها انجام بگیرد. و این وظیفه انسانی ماست، که کمک کنیم همه به هم؛ معاونت کنیم همه با هم؛ تا بلکه ان‌شاءالله کارها اصلاح بشود.» (صحیفه امام، ج 10، ص 337)