خروج اقتصاد ایران از رکود با توسعه حضور اقتصادی در کشورهای منطقه
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایالات‌متحده آمریکا که از دهه‌ها قبل توسعه نفوذ اقتصادی خود را در کشورهای مختلف گسترش داده است؛ ابزارهایی را برای تحقق اهداف بین‌المللی خود فراهم نموده است که از جمله مهم‌ترین موارد آن می‌توان به معاهدات و نهادهای بین‌المللی اشاره کرد. آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده اصلی‌ترین نهاد توسعه بین‌المللی آمریکا محسوب می‌شود که نقش تعیین‌کننده‌ای در توسعه نفوذ اقتصادی این کشور در سطح دنیا ایفا کرده است. بررسی تجارب و نحوه عملکرد این نهاد آمریکایی علاوه بر آنکه می‌تواند تصمیم‌گیران کشور را در شناخت صحیح از نحوه فعالیت‌های سایرین برای مواجه با آن در کشورهای هدف یاری دهد، آموزه‌هایی نیز به همراه دارد که می‌توان از آن برای طراحی الگوی بومی کشور در حوزه توسعه نفوذ اقتصادی در منطقه بهره گرفت.
اقتصاد صادرات محور آمریکا
صادرات کشور آمریکا به‌عنوان دومین صادرکننده‌ی بزرگ جهان در سال ۲۰۱۹ به عدد ۲.۴۹۹ میلیارد دلار رسید که نزدیک به ۵ برابر تولید ناخالص داخلی ایران است. حدود ۹۵ درصد مصرف‌کنندگان و ۸۰ درصد قدرت خرید دنیا مربوط به کشورهای دیگر دنیا است و این موضوع، بقای اقتصاد آمریکا را به صادرات وابسته می‌کند. اقتصاد صادرات محور آمریکا برای حفظ رشد و رفاه اقتصادی نیازمند تداوم و افزایش صادرات کالاها و خدمات است و بر این اساس باید از تأمین مستمر مواد اولیه ارزان و وجود بازار هدف اطمینان داشته باشد.
صادرات آمریکا کالاهای سرمایه‌ای، صنعتی، مصرفی، اتومبیل، محصولات خوراکی و خدمات است؛ این کشور جزو سه صادرکننده اول کالای با فناوری پیشرفته(High tech) در دنیا محسوب می‌شود؛ در بخش صادرات خدمات هم بر خدمات فنی و مهندسی و مالی که دارای فناوری و ارزش‌افزوده بالایی هستند متمرکز است. ازآنجاکه کالاها و خدمات آمریکایی به علت برخورداری از فناوری‌های پیشرفته و سرمایه‌ای بودن توسط کشورهای با درآمد سرانه بالا مورد تقاضا قرار می‌گیرند و تنها کشورهای ثروتمند امکان خرید این کالاها را دارند. این به معنای بالا بودن کشش درآمدی صادرات این کشور است.
برای مثال نزدیک ۲۰ درصد صادرات آمریکا را هواپیما، تجهیزات آن و اتومبیل تشکیل می‌دهد. اگر چه کشورهای توسعه‌یافته برای مبادلات با آمریکا مشکلی ندارند، اغلب کشورهای درحال‌توسعه که بازارهای بسیار خوبی برای کالای آمریکایی به‌حساب می‌آیند، توان خرید آن‌ها را ندارند. درعین‌حال بسیاری از مواد اولیه مورد نیاز اقتصاد آمریکا در کشورهای درحال‌توسعه قرار دارد و آمریکا نیازمند پایدارسازی روابط تجاری خود با این کشورها است. لذا کشورهای درحال‌توسعه باید از طریق صادرات مواد اولیه، ثروت لازم برای واردات کالاهای آمریکایی را تأمین کنند.
آژانس توسعه بین‌الملل آمریکا (USAID)
آمریکا برای نیل به دو هدف «ایجاد بازارهای قوی صادراتی» و « تأمین مستمر مواد اولیه برای خود»، آژانس توسعه بین‌المللی ایالات‌متحده (USAID) را در سال ۱۹۶۱ به وجود آورده است. سابقه‌ی این آژانس به اجرای طرح بازسازی اروپا مشهور به طرح مارشال و اداره کل همکاری‌های اقتصادی(ECA) به‌عنوان نهاد متولی اجرای آن بازمی‌گردد که در سال‌های بعد با تغییراتی به آژانس توسعه بین‌الملل آمریکا ( USAID ) تبدیل شد. در دهه‌های گذشته این آژانس در کشورهای مختلف در حال تلاش برای توسعه بازارهای مقاوم و قوی‌تر، امنیت عرضه مواد اولیه موردنیاز اقتصاد آمریکا و تأمین امنیت غذایی آمریکا بوده است. تنها در ده سال گذشته دو سوم صادرات کالا و خدمات آمریکایی به کشورهایی انجام شده که این آژانس در آن‌ها حضورداشته است و این نشان از اهمیت فعالیت‌های آژانس توسعه بین‌الملل در رشد اقتصادی آمریکا دارد. این آژانس با اجرای برنامه‌هایی از قبیل اعطای وام، تضمین وام، مشاوره‌های فنی و اقتصادی در کشورهای درحال‌توسعه به آن‌ها کمک می‌کند که ثبات اقتصاد کلان، تقویت بازارهای مالی، افزایش دسترسی به انرژی، افزایش بهره‌وری کشاورزی، بهبود محیط کسب‌وکار و…. را محقق سازند. این اقدامات کشورهای درحال‌توسعه را قادر می‌سازد تا با توسعه تولید مواد اولیه و صادرات آن‌ها به آمریکا توانمندی خرید و مصرف کالای آمریکایی را پیدا کنند. همچنین یکی از علل اصلی خروج آمریکا از رکودهای اقتصادی اخیر فعالیت‌های USAID بوده است.
راه نجات اقتصاد ایران
توجه به تجربه کشورهای مختلف در زمینه تأمین مواد اولیه و نیز ایجاد بازار فروش محصولات نه تنها برای ایالات‌متحده که برای هر قدرت اقتصادی امری اجتناب‌ناپذیر است. این فرصت برای جمهوری اسلامی ایران نیز که در جغرافیای منطقه‌ای در همسایگی ۱۵ کشور با جمعیتی ۶۰۰ میلیون نفری و سرشار از استعدادهای اقتصادی قرار گرفته، فراهم است. باوجود بازارهای بکر برای تولیدات ایرانی در کشورهای همسایه و منطقه، ظرفیت مواد اولیه مناسب در این کشورها، مرزهای زمینی وسیع با آن‌ها و اشتراکات فرهنگی و دینی فراوان، مبادلات ایران و کشورهای منطقه بسیار کمتر از سطح مطلوب است. توسعه روابط اقتصادی ایران با کشورهای همسایه راهبردی است که می‌تواند به خروج اقتصاد ایران از رکود اقتصادی موجود کمک کند. درعین‌حال یکی از مهم‌ترین موانع آن، نبود یک راهبرد جامع اقتصادی و نهاد متولی، در سطح ملی است. با اتخاذ این راهبرد جامع و با شکل‌گیری نهاد مربوطه می‌توان موجب خروج از رکود اقتصادی، کاهش بیکاری، افزایش امنیت ملی، کاهش فشار تحریم‌ها و مستحکم کردن روابط منطقه‌ای شد.
