اهرم فشار در جاذبه صفر!

چهارشنبه سوم اردیبهشت ماه بود؛ درحالی‌که فضای رسانه ای کشور با ویروس کرونا، غل و زنجیر شده بود، آن روز با خبری متفاوت آغاز شد! ایران نخستین ماهواره نظامی خود را با موفقیت در مدار 425 کیلومتری زمین قرار داد. ماهواره ای بدون هیچگونه عکس که طی یک روز با ماهواره بر جدید و مرموزش پرتاب شد ولی برعکس روند ساخت این ماهواره و ماهواره‌بر، هنگام قرارگیری در مدار و اعلام موفقیت در انجام مأموریت خود، با پوشش کامل خبری و سر و صدای زیادی همراه شد. تا کنون مقالات متعددی در رابطه با ویژگی های فنی ماهواره «نور» و ماهواره بر «قاصد» بیان شده که در این یادداشت، دیگر به تکرار این موارد نمی‌پردازیم. در این مطلب سعی در ذکر مواردی داریم که کمتر به آن پرداخته شده؛ از جمله رابطه «دیپلماسی و فناوری فضایی».
عرضه فضا، محیطی بدون مرز است و برخلاف زمین، کشمکش ها و جنگ های بشر هنوز به فضا کشیده نشده؛ البته به صورت رسمی! اولین جسم زمینی که به فضا وارد شد، موشک وی-2 آلمان نازی بود، ورود یک شیء جنگی به عنوان اولین مسافر به فضا کافی‌است تا عرصه فضا را عرصه مهمی جهت شکل دهی قدرت کشور ها و زمینه ساز پیشرفت بشر در عرصه های مختلف دانست.

عرصه فضایی برای ایران شامل دو مبحث کلی می‌شود: «فناوری موشکی و ابعاد نظامی» و «فناوری فضایی و ابعاد غیر نظامی». در اینجا به بررسی رابطه فناوری فضایی و دیپلماسی کشور می‌پردازیم؛ هرچند که جدا کردن ابعاد نظامی و غیر‌نظامی در این مبحث بسیار مشکل است، چرا که این دو مقوله، زیرساخت و اساس مشترکی دارند و در مباحث متعددی یک‌دیگر را پوشش می‌دهند. برای مثال موشک بالستیک در صنایع نظامی با تغییراتی تبدیل به ماهواره‌بر می‌شود.

ورود کاملا بومی ایران در عرصه فضایی به بهمن 87 برمی‌گردد. زمانی که ایران ماهواره امید را بوسیله ماهواره بر امید در مدار 246 کیلومتری زمین قرار داد. بیائید،نگاهی به واکنش دولتمردان غربی در آن زمان بپردازیم.منابع وقت ارتش آمریکا خاطرنشان کردند که «این پرتاب باعث نگرانی است!» دولت‌های غربی نیز اعلام داشتند: «ایران گام هراس‌انگیزی برداشته ‌است تا موشک‌های دور بردی پرتاب کند که چه بسا قادر به حمل کلاهک‌های هسته‌ای است.» از سال 87 تا کنون هر بار که ایران اقدام به پرتاب ماهواره کرده واکنش دولت های غربی نظیر این دو نمونه بوده است؛ تازه در بهترین حالت! مثلا واکنش آمریکا به پرتاب ماهواره «نور» توسط سپاه پاسداران را ببینید، مایک پمپئو درباره پیامدهای این اقدام به ایرانهشدار داد و گفت: «ایران باید به خاطر پرتاب اینماهواره مسئول شناخته شود و پاسخگو باشد!» وزیر خارجه آلمان نیز همسو با اظهارات مقامات آمریکایی گفت:« رویکرد ما کاملاً مشخص است، برنامه موشکی ایران، تأثیر ثبات‌زدایی بر منطقه دارد و از نقطه نظر منافع امنیت اروپا نیز غیرقابل پذیرش است.» اما دلیل موضع‌گیری شدید دولت های غربی علیه برنامه فضایی ایران چیست؟ برنامه های فضایی یک کشور در حوزه های  نظامی و غیر نظامی، پایه و اساس مشترکی دارند.به طور مثال وقتی ایران می‌تواند به صورت بومی ماهواره خود را در مدار 425 کیلومتری زمین قرار دهد، یعنی به دانش ساخت موشک های قاره‌پیما نیز دست‌یافته. در حقیقت فناوری فضایی بستری برای راه رفتن بر لبه دیپلماسی است! جایی که می‌توان در آن به صورت غیر مستقیم با نظام بین‌الملل صحبت کرد و یا محترمانه کشوری را تهدید کرد. به نظر می‌رسد، ایران به خوبی به اهمیت این موضوع آگاه است. ماهواره نور را سپاه به فضا فرستاده. نهادی که از دیدگاه دولت ایالات متحده تروریستی خطاب شده! جدای از نامشروع بودن و مضحک بودن این اقدام آمریکا، می‌توان به تفاوت واکنش های خارجی پی برد. تصور کنید در همین زمان، سپاه به جای این ماهواره، یک موشک قاره پیما پرتاب می‌کرد، بدون شک باید در انتظار موج جدید تحریم ها و حتی قطعنامه هایی می‌نشستیم که می‌توانست ایران را ذیل فصل هفتم شورای امنیت، یعنی استفاده از تحریم و حتی مداخله نظامی ببرد اما هیچ قطعنامه ای ایران را از فرستادن ماهواره به فضا منع نمی‌کند. می‌توان گفت با پرتاب ماهواره نور در این مدار، ایران به‌صورت زیرکانه ای به اهداف متعدد خود رسید. هم به روند پرتاب های ناموفق ماهواره های خود طی چند سال گذشته پایان داد، هم بار دیگر بی تأثیر بودن تحریم های آمریکا بر اراده ملی خود را اثبات کرد، هم ثبات کشور در شرایطی که تمام دنیا درگیر ویروس کرونا می‌باشد را به جهان نشان داد، همچنین در کشاکش منازعات بین ایران و آمریکا، پیام نانوشته ای به ایالات متحده فرستاده شد که آن می‌تواند،اعلام دستیابی کشور به موشک های قاره پیما باشد. همچنین از کاربرد های فنی ماهواره نیز نباید غافل شد.

صنعت فضایی می‌تواند به طور همزمان هم بستری برای قدرت‌نمایی باشد هم محلی برای گرفتن امتیاز در عرصه سیاست خارجی. در نظام بین‌الملل که منطق اصلی آن استفاده از زور است، این دانش می‌تواند حاشیه امنیت کشور را افزایش دهد. این که آیا کشور می‌تواند بر لبه این سکو حرکت کند یا نه، به مهارت مسئولین کشور بستگی دارد.