روز جهانی بدون دخانیات، که هر ساله در ۱۰ خرداد ماه گرامی داشته می‌شود، فرصتی است برای تأمل در تأثیرات مخرب مصرف دخانیات بر سلامت فردی و اجتماعی. این مناسبت جهانی نه تنها بهانه‌ای برای افزایش آگاهی عمومی درباره مضرات سیگار و سایر محصولات دخانی است، بلکه زمینه‌ای فراهم می‌کند تا سیاستگذاران، فعالان حوزه سلامت و جامعه مدنی بار دیگر تعهد خود را به کاهش مصرف این مواد مرگبار تجدید کنند. در جهانی که هر سال میلیون‌ها نفر بر اثر بیماری‌های مرتبط با دخانیات جان خود را از دست می‌دهند، این روز یادآوری تلخی است از ضرورت اقدامات جمعی برای مقابله با این بحران خاموش.
دخانیات به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات سلامت عمومی در عصر حاضر شناخته می‌شود. سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که سالانه بیش از ۸ میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل مصرف مستقیم یا مواجهه با دود دست‌دوم سیگار می‌میرند. این آمار تکان‌دهنده نشان می‌دهد که دخانیات نه تنها یک انتخاب شخصی، بلکه یک معضل اجتماعی با پیامدهای گسترده است. در بسیاری از کشورها، هزینه‌های درمان بیماری‌های ناشی از مصرف دخانیات، بار سنگینی بر سیستم‌های بهداشتی تحمیل می‌کند و از طرف دیگر، کاهش بهره‌وری نیروی کار و افزایش مرگ‌ومیر زودرس، رشد اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
یکی از نگران‌کننده‌ترین جنبه‌های مصرف دخانیات، جذب جوانان و نوجوانان به این چرخه معیوب است. صنعت دخانیات با استفاده از تبلیغات هدفمند و ترفندهای بازاریابی پیچیده، سعی در عادی‌سازی مصرف سیگار و ایجاد تصویری جذاب از آن دارد. طعم‌دهنده‌های میوه‌ای، بسته‌بندی‌های رنگارنگ و تبلیغات غیرمستقیم در رسانه‌های اجتماعی، تنها بخشی از تاکتیک‌هایی هستند که برای فریب نسل جوان به کار می‌روند. در چنین شرایطی، آموزش و آگاهی‌بخشی به نوجوانان درباره خطرات واقعی دخانیات، نقشی حیاتی در پیشگیری از شروع مصرف دارد.
مدارس، خانواده‌ها و نهادهای فرهنگی باید با همکاری یکدیگر، تابوی صحبت در باره دخانیات را بشکنند و گفت‌وگوهای صریح و علمی را جایگزین سکوت یا نصیحت‌های کلیشه‌ای کنند.با این حال، مقابله با دخانیات تنها به اقدامات پیشگیرانه محدود نمی‌شود. حمایت از افراد مصرف‌کننده برای ترک سیگار نیز بخش مهمی از این مبارزه است. بسیاری از سیگاری‌ها به رغم آگاهی از مضرات آن، به دلیل وابستگی شدید به نیکوتین، توانایی ترک را در خود نمی‌بینند. در اینجا نقش مراکز مشاوره ترک دخانیات، خدمات پزشکی و حتی حمایت‌های روان‌شناختی پررنگ می‌شود.
تجربه کشورهای موفق در کاهش مصرف دخانیات نشان می‌دهد که ترکیبی از سیاست‌های محدودکننده (مانند افزایش مالیات بر سیگار، ممنوعیت تبلیغات و مکان‌های عاری از دود) همراه با دسترسی آسان به روش‌های درمانی، می‌تواند نتایج چشمگیری داشته باشد. نقش دولت‌ها در کنترل مصرف دخانیات انکارناپذیر است. تصویب و اجرای قوانین سختگیرانه‌تر، نظارت بر تولید و توزیع محصولات دخانی و اختصاص بودجه به برنامه‌های آموزشی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند تأثیر ماندگاری بر کاهش مصرف بگذارد. متأسفانه در برخی کشورها، لابی‌های قدرتمند صنعت دخانیات مانع از اجرای سیاست‌های مؤثر می‌شوند. اینجاست که جامعه مدنی و رسانه‌ها باید با افشای چنین مناسباتی، فشار افکار عمومی را برای تغییر افزایش دهند.
اما آیا روز جهانی بدون دخانیات تنها به سیگار محدود می‌شود؟ واقعیت این است که در سال‌های اخیر، محصولات جدیدی مانند سیگارهای الکترونیکی و قلیان‌های طعم‌دار نیز به بازار عرضه شده‌اند که با ادعای “کم‌ضررتر بودن”، مصرف‌کنندگان جدیدی را به دام می‌اندازند. تحقیقات نشان می‌دهند که این محصولات نه تنها بی‌خطر نیستند، بلکه می‌توانند به عنوان دروازه‌ای برای مصرف مواد دیگر عمل کنند. بنابراین، مقررات سختگیرانه باید همه‌گیر باشد و تمام اشکال دخانیات را در بر گیرد. در پایان، روز جهانی بدون دخانیات می‌تواند نقطه عطفی برای بازنگری در رفتارهای فردی و جمعی ما باشد. آیا تاکنون به این فکر کرده‌اید که یک تصمیم ساده برای ترک سیگار یا تشویق عزیزان به این کار، چه تأثیری بر کیفیت زندگی شما و اطرافیانتان می‌گذارد؟ آیا به عنوان یک شهروند، نسبت به ترویج محیط‌های عاری از دود احساس مسئولیت می‌کنید؟ پاسخ به این پرسش‌ها شاید آغازگر تغییراتی کوچک باشد که در نهایت به تحولی بزرگ در جامعه منجر شود.
امسال در ۱۰ خرداد، بیایید نه تنها از خطرات دخانیات سخن بگوییم، بلکه قدمی عملی برداریم. چه با مشارکت در کمپین‌های محلی، چه با کمک به یک دوست برای ترک سیگار یا حتی با تصمیم شخصی برای دوری از این مواد. هر اقدام کوچکی می‌تواند بخشی از پازل مبارزه با دخانیات باشد. به یاد داشته باشیم که سلامت تنها یک حق فردی نیست، بلکه مسئولیتی همگانی است و محافظت از آن نیازمند عزمی جمعی است. در جهانی که هر روز با چالش‌های جدیدی روبه‌رو می‌شویم،انتخاب زندگی بدون دخانیات می‌تواند یکی از ارزشمندترین هدیه‌هایی باشد که به خود و نسل‌های آینده تقدیم می‌کنیم.
