به‌ گزارش پایگاه خبری نقش نیوز ، ناترازی انرژی در کشور این روزها به یک بحران جدی با دامنه‌ای گسترده بدل گشته و همین امر توسعه تجدیدپذیرها را به یک ضرورت ملی تبدیل کرده است. فراموش نکنیم که ایران به عنوان یکی از کشورهای دارای ذخایر عظیم نفت و گاز، سال‌هاست که با چالش ناترازی انرژی درگیر است.

این ناترازی که عمدتاً ناشی از رشد فزاینده مصرف، محدودیت‌های تولید، عدم بهینه‌سازی مصرف و تحریم‌های ظالمانه علیه میهن اسلامی است، پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی جدی را به دنبال داشته است. از این رو دولت با درک این مشکل، تلاش‌های گسترده‌ای را برای رفع این ناترازی آغاز کرده که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر یکی از مهم‌ترین راهبردهای آن محسوب می‌شود.

ناترازی انرژی و ضرورت ملی توسعه تجدیدپذیرها

در همین راستا علی جلالی – کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با ایسنا، تدوین و اجرای یک سند بالادستی جامع و پایدار برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را در کنار اقداماتی نظیر ایجاد چارچوب‌های مالی و اقتصادی جذاب و پایدار، ایجاد صندوق‌های ضمانت پرداخت یا مکانیزم‌های مالی مطمئن و توسعه تاسیسات زیرساختی مورد نیاز در بخش تجدیدپذیر را مهم‌ترین ضرورت‌های توسعه این حوزه برمی شمرد و تاکید می‌کند که این امر یک ضرورت ملی برای مواجهه با ناترازی‌هاست.

وی افزود: موفقیت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور مستلزم فراهم آوردن مجموعه‌ای از الزامات و پیش‌شرط‌های کلیدی است که تدوین و اجرای یک سند بالادستی جامع و پایدار یکی از مهم‌ترین آنهاست. ما برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند یک نقشه راه جامع و بلندمدت (حداقل ۲۰ ساله) هستیم که سهم هر یک از انواع انرژی‌های تجدیدپذیر اعم از خورشیدی، بادی و نیز اهداف کمی و کیفی آن‌ها در سبد انرژی کشور مشخص باشد. این سند می‌بایست فراتر از سیاست دولت‌ها و برنامه‌های کوتاه‌مدت آن‌ها بوده و از ثبات و پایداری لازم برخوردار باشد. وضع قوانین شفاف و ثابت بهترین مشوق برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی بوده و تغییرات مکرر در قوانین و بخشنامه‌ها خود از بزرگ‌ترین موانع جذب سرمایه در این بخش است.

این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه یکی دیگر از الزامات توسعه تجدیدپذیرها در کشور ایجاد چارچوب‌های مالی و اقتصادی جذاب و پایدار در این حوزه است، اظهار کرد: خرید تضمینی برق تجدیدپذیر با قیمت مناسب و تعدیل‌پذیر به گونه‌ای که برای سرمایه‌گذاران این بخش جذاب و دارای بازدهی اقتصادی منطقی باشد، یک اقدام راهبردی در همین راستا محسوب می‌شود. در واقع این تعرفه‌ها می‌بایست تابعی از نرخ ارز و تورم باشد تا ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش دهد.

جلالی با بیان اینکه البته این مساله را هم نباید از نظر دور داشت که عدم پرداخت به موقع مطالبات تولیدکنندگان انرژی، بزرگ‌ترین عامل بی‌اعتمادی و دلسردی سرمایه‌گذاران است، گفت: از این رو ایجاد صندوق‌های ضمانت پرداخت یا مکانیزم‌های مالی مطمئن برای تضمین پرداخت‌ها ضروری به نظر می‌رسد. ارایه تسهیلات بانکی با نرخ بهره ترجیحی و با دوره بازپرداخت مناسب از صندوق‌های توسعه ملی و تسهیل جذب فاینانس خارجی در کنار معافیت‌های مالیاتی برای درآمدهای حاصل از فروش برق تجدیدپذیر نیز می‌تواند راهکارهای مناسبی در این زمینه باشد.

ضرورت توسعه زیرساخت‌های لازم

به گفته وی نکته بسیار مهم دیگری که برای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی کشور باید مورد توجه قرار گیرد، ضرورت توسعه زیرساخت‌های لازم در این بخش است. به عنوان مثال، شبکه فعلی برق کشور نیازمند تقویت و هوشمندسازی برای پذیرش حجم بالای تولیدات پراکنده و متغیر انرژی‌های تجدیدپذیر است.

او افزود: همچنین ضروری است که توسعه خطوط انتقال و توزیع و نیز نصب تجهیزات کنترلی پیشرفته در اولویت قرار گیرد. انجام مطالعات جامع و دقیق پتانسیل‌سنجی برای شناسایی بهترین مناطق جهت احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی با توجه به ظرفیت تابش خورشید، سرعت باد و دسترسی به زیرساخت‌ها و همچنین حمایت از شرکت‌های داخلی فعال در زمینه ساخت و نصب تجهیزات تجدیدپذیر به منظور کاهش وابستگی به خارج و ایجاد اشتغال هم از دیگر الزاماتی است که باید مد نظر قرار گیرد.

این کارشناس حوزه انرژی تاکید کرد: اما در کنار تمام این الزامات، باید برخی از ملاحظات زیست‌محیطی را در حوزه‌های متعدد به ویژه مدیریت منابع آب مورد توجه قرار دهیم. در واقع، اگرچه توسعه متناسب انرژی‌های تجدیدپذیر یک امر الزام‌آور برای تقویت زیرساخت‌های انرژی کشور محسوب می‌شود اما ضروری است که در کنار توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، مطالعات دقیقی هم برای ارزیابی و کاهش اثرات منفی احتمالی بر اکوسیستم‌ها صورت پذیرد.

جلالی با بیان اینکه از طرف دیگر، با اینکه نیروگاه‌های تجدیدپذیر مصرف آب بسیار کم‌تری نسبت به نیروگاه‌های حرارتی سنتی دارند، اما در مناطقی که با بحران کمبود آب مواجه هستیم، گفت:  باید برای اقداماتی مانند شستشوی پنل‌ها در نیروگاه‌های فتوولتاییک، راهکارهایی نظیر استفاده از روش‌های شست‌وشوی خشک یا آب‌های غیرمتعارف را پیش‌بینی و اجرایی کنیم.

به گفته وی همچنین تدوین استانداردها و برنامه‌های مشخص برای بازیافت و مدیریت پسماند پنل‌های خورشیدی و پره‌های توربین‌های بادی در پایان عمر مفیدشان برای جلوگیری از آلودگی‌های زیست‌محیط ضروری است. به همین دلیل هم تاکید می‌شود که مکان‌یابی پروژه‌ها به منظورحفظ اکوسیستم‌ها باید به صورت دقیق انجام شود، به گونه‌ای که کم‌ترین آسیب را به زیستگاه‌های حیات وحش و اراضی کشاورزی وارد کند.

این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه صنعت برق کشور به دلیل قیمت‌گذاری دستوری برق، یارانه‌های سنگین، عدم وصول بهای واقعی برق از مشترکان و عدم به‌روزرسانی زیرساخت‌ها با کمبود جدی منابع مالی مواجه است، گفت: در شرایط کسری بودجه، دولت منابع مالی کافی برای تخصیص بودجه لازم به‌منظور پرداخت یارانه‌ها، مشوق‌های مالی و تضمین خرید برق در اختیار ندارد. از طرفی، منابع مالی محدود دولت ممکن است به سمت پروژه‌های ضروری‌تر در سایر بخش‌ها، مانند توسعه شبکه، تعمیر و نگهداری نیروگاه‌های موجود هدایت شود.

بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران؛ میراث مطالبات معوق

جلالی با بیان اینکه نکته دیگری که نباید از نظر دور داشت، این است که سابقه طولانی در عدم پرداخت به موقع مطالبات تولیدکنندگان برق (اعم از دولتی و خصوصی) منجر به بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران شده است، گفت:  از طرفی با توجه به افزایش نرخ تورم و نرخ ارز، ممکن است نرخ‌های خرید تضمینی برق نتواند هزینه‌های واقعی تولیدکنندگان و احداث نیروگاه را پوشش دهد و در نتیجه برای سرمایه‌گذاران جذاب نباشد.

وی با بیان اینکه در این بین، بانک‌ها هم به دلیل ریسک‌های موجود (از جمله عدم پرداخت مطالبات) و عدم درک صحیح از پروژه‌های تجدیدپذیر، تمایل کمی به اعطای تسهیلات به این بخش دارند و در صورت اعطای تسهیلات، نرخ سود بالا و شرایط بازپرداخت نامناسبی دارند که قاعدتاً جذابیت سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد، گفت: از طرفی، تحریم‌های ظالمانه و مشکلات بانکی بین‌المللی هم جذب فاینانس خارجی برای پروژه‌های تجدیدپذیر را با موانع جدی روبه‌رو کرده است که مجموعه این عوامل را می‌توان مهم‌ترین موانع پیش رو برای تامین مالی پروژه‌های توسعه‌ای حوزه تجدیدپذیر دانست.

این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه پیش‌بینی چشم‌انداز توسعه تجدیدپذیرها در کشور با رویکرد واقع‌بینانه، مستلزم شناسایی نقاط قوت و ضعف موجود در این حوزه است، اظهار کرد: در باب نقاط قوت کشور در این حوزه باید گفت که ایران از پتانسیل‌های بسیار بالایی در زمینه انرژی خورشیدی و بادی برخوردار است که کم‌تر از پنج درصد آن تاکنون مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

جلالی ادامه داد: در این میان، دولت به دلیل ضرورت حل مشکل ناترازی انرژی و کاهش آلایندگی‌ها، عزم جدی برای توسعه تجدیدپذیرها را دارد. ضمن اینکه در سطح جهانی، هزینه‌های احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر (به ویژه خورشیدی) به سرعت در حال کاهش است که این امر می‌تواند جذابیت سرمایه‌گذاری را افزایش دهد. از طرفی، آگاهی عمومی نسبت به فواید زیست‌محیطی و اقتصادی انرژی‌های تجدیدپذیر نیز در حال افزایش است.

وی با بیان اینکه اما در کنار همه این امتیازات نباید فراموش کنیم که مشکل تامین مالی و پرداخت مطالبات در کنار پیچیدگی و طولانی بودن فرآیندهای اداری و نیز تغییرات مکرر در سیاست‌ها و تعرفه‌ها همچنان جزو موانع بزرگ پیش روی تجدیدپذیرها به‌شمار می‌روند، گفت: ضمن اینکه عدم توسعه کافی زیرساخت‌های شبکه برق کشور که هنوز برای پذیرش حجم بالای تجدیدپذیرها آماده نیست هم می‌تواند برای سرمایه‌گذاری در این بخش چالش بزرگی ایجاد کند.

آینده تجدیدپذیرها؛ سناریوی خوشبینانه و واقع‌گرایانه

این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه با در نظر گرفتن مجموع این نقاط قوت و ضعف، پیش‌بینی من این است که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور ادامه خواهد یافت؛ اما سرعت و مقیاس آن وابسته به حل مشکلات و تامین مالی و همچنین ثبات‌بخشی به سیاست‌ها و قوانین خواهد بود، اظهار کرد: در صورت اتخاذ تصمیمات قاطع برای حل مشکل تامین مالی از مسیرهایی نظیر تخصیص درصدی از بودجه عمومی، استفاده از منابع مالی صندوق توسعه ملی و… و تسهیل فرآیندهای اداری می‌توان انتظار داشت که توسعه تجدیدپذیرها با سرعت بیشتری پیش رفته و به اهداف کمّی تعیین شده نزدیک شود.

به گفته وی در این سناریو، نقش بخش خصوصی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری پررنگ‌تر خواهد شد. ولی در صورت تداوم وضعیت فعلی و عدم حل ریشه‌ای مشکلات مالی و بوروکراتیک، توسعه تجدیدپذیرها به کندی و با چالش‌های فراوان پیش خواهد رفت. البته در این حالت، پروژه‌های کوچک مقیاس و خودتولیدی‌ها ممکن است رشد بیشتری داشته باشند، اما توسعه نیروگاه‌های بزرگ با کندی روبه‌رو خواهد شد. در این صورت می‌توان پیش‌بینی کرد که ناترازی انرژی نیز با شدت کم‌تری همچنان ادامه خواهد داشت.