صاعقه‌ای فرود می‌آید و جنگل را به خاکستر می‌کشاند. ولی آنچه پس از آتش‌سوزی می‌روید، جنگلی انبوه‌تر و مقاوم‌تر است. این است استعاره‌ی بی‌رحم دنیای کارآفرینی. ۹۰ درصد استارتاپ‌ها در پنج سال اول می‌میرند. اما در دل این آمارِ به ظاهر مرگبار، رازی نهفته که استیو جابز،هنگام اخراج از اپل آن را لمس کرد، ایلان ماسک در شب‌های تاریک ورشکستگی تسلا به آن چنگ زد، و سارا بلیکلی ، بنیانگذار اسپنکس آن را روی تکه‌های کاغذِ شکست‌هایش نوشت: شکست، اکسیژن تنفس نوآوری است. این خاکسترِ به ظاهر بی‌خاصیت، در واقع کودی غنی برای رویش غول‌های آینده است.
تصور کنید ایلان ماسک در سال ۲۰۰۸ ، همزمان با سومین انفجار موشک فالکون۱، بانک‌ها درِ تسلا را به رویش بسته‌اند. در آن لحظه‌ی مرگبار، او به جای گریستن بر ویرانه‌ها، به دقت قطعات سوخته را جمع کرد. هر ترکشِ پراکنده شده، یک کلاس درس مهندسی بود. هر مدار سوخته، نقشه‌ای از مسیرهای ممنوعه را نشان می‌داد. این نبوغِ کارآفرینانه نیست؟ تبدیل زهرِ شکست به پادزهرِ پیشرفت. جف بزوس، سلطان آمازون، با فلسفه‌ی ساده‌اش این حقیقت را جاودانه کرد: “شکست و اختراع دوقلوهای به هم چسبیده‌اند.” فاجعه‌ی گوشی فایر فون که صدها میلیون دلار سوخت، همان کوره‌ای بود که سرویس ابری قدرتمند AWS در آن زاده شد. گویی هر شکست، سنگی است که اگر هنرمندانه تراش بخورد، شالوده‌ی کاخ موفقیت می‌شود.
شکست، زیست‌شناسی کارآفرین را دگرگون می‌کند. تحقیقات دانشگاه هاروارد پرده از واقعیتی شگفت برداشت، کسانی که یک بار زمین خورده‌اند، ۴۰٪ شانس بیشتری برای پیروزی در نبرد بعدی دارند. چرا؟ چون آن “ترس اولیه” را پشت سر گذاشته‌اند. مانند کوهنوردی که پس از اولین سقوط می‌فهمد طناب ایمنی‌اش محکم است. علم عصب‌شناسی هم این را تأیید می‌کند، دکتر کارول دوک در دانشگاه استنفورد ثابت کرد مواجهه با شکست، مسیرهای انعطاف‌پذیری مغز را مانند عضله‌ای ورزیده می‌کند. کارآفرینِ شکست‌خورده، شکارچی‌ای می‌شود که ردپای فرصت‌ها را در تاریکی بحران تیزبینانه‌تر تشخیص می‌دهد. رازِ تحول، در هنر تشریحِ شکست نهفته است. استادان واقعی هرگز نمی پرسند “چرا باختیم؟” بلکه می‌کاوند: “دقیقاً کجا اشتباه برگشتیم؟ کدام مسیر اشتباه ما را از پا انداخته است. ضعف بازارسنجی؟ تیم ناهماهنگ؟ یا کاهش نقدینگی، سبب مرگ شد؟ و از همه مهم‌تر، چه گنج‌های پنهانی زیر این آوار مانده‌است؟” نگاه کنید به نتفلیکس که جشنواره‌ی اشتباهات بزرگ برگزار می‌کند. در این مراسم، شکست‌ها با استندآپ کمدی روایت می‌شوند، تیم‌ها “کالبدشکافی بدون سرزنش” انجام می‌دهند، و هر درس، در کتابخانه‌ی دیجیتالی شرکت حک می‌شود. اینجا شکست نه یک ننگ، که نشانِ شجاعت است.
و این داستان در خاکِ ما هم ریشه دوانده. دیجی‌کالا را به یاد آورید: نخستین نسخه‌اش در سال ۱۳۸۵ با فروش DVD فروپاشید. اما در دل آن ویرانه‌ها، سه الماس یافت شد: زیرساخت لجستیک آزمایش‌شده، شناخت رفتار خریدار ایرانی، و رازِ طلاییِ “ساخت اعتماد”. همین سه گنج، پایه‌های امپراتوری تجارت الکترونیک ایران شد. یا ماجرای تلخِ تعطیلی ابرپروژه “آپ” در سال ۹۸: آن تیمِ به ظاهر شکست‌خورده، زیرساخت پرداختش را به “آپ‌مال” تبدیل کرد، دانش مدیریت عملیاتش را به استارتاپ‌ها فروخت، و مغزهای فنی‌اش امروز موتور چندین ققنوسِ نوظهور هستند. شکستِ ایرانی، نه پایان که آغازی با لهجه‌ی محلی است.
حالا، چطور این فلسفه را زنده کنیم؟ پیش از راه‌اندازی، فرض کنید شش ماه دیگر ورشکست شده‌اید. سه علت مرگ را بنویسید. این شبیه‌سازی، نقاط کور را چون نور افکن روشن می‌کند. دوم، جدولِ هزینه فرصت بسازید: سه ستون بکشید”هزینه شکست”، “دانش کسب‌شده”، “فرصت‌های پنهان”. همین ساده‌سازی، ترس را به محاسبه تبدیل می‌کند. سوم، شبکه‌های ایمنی ببافید: حلقه‌ای از مشاورانِ “شکست‌خورده‌ی پیروز” جمع کنید، صندوقی برای “۶ ماه بازسازی” پس‌انداز کنید.
در پایان، یک پرسش هست که چون چاقویی بر استخوان می‌خراشد: آیا حاضرید “حقوق شکست” را در قرارداد تیم‌تان بگنجانید؟ شرطی که می‌گوید: اگر سریع شکست خوردید، اگر هوشمندانه درس گرفتید، اگر خاکستر را باد به سوی افق‌های تازه برد، نه تنها تنبیه نمی‌شوید، که پاداش می‌گیرید. اینجاست که انقلاب آغاز می‌شود… در اقتصادی که هر ثانیه‌اش غرش طوفان است، برترین مزیت رقابتی، نه اجتناب از شکست، که سرعت تبدیلِ خاکستر به خورشید است. بزرگترین خطر، زمین خوردن نیست؛ بلند نشدن از ترسِ نگاه خیره‌ی دیگران است. شکست، گران‌ترین دوره‌ی آموزشی جهان است.اگر علاقه مند به فعالیت های کارآفرینانه هستید. امیدوارم شهامت ثبت‌نام در آن را داشته باشید.
