درسال‌های اخیر،مسئله ناهنجاری‌های اسکلتی-عضلانی درمیان دانش‌آموزان به یکی از دغدغه‌های اصلی نظام‌های سلامت و آموزش در سراسر جهان تبدیل شده است. این معضل که به‌طور خزنده و تدریجی در حال گسترش است، نه تنها کیفیت زندگی کنونی کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه پیامدهای بلندمدت و گاه جبران‌ناپذیری بر سلامت آینده آنان خواهد داشت. اگر با دقت به محیط‌های آموزشی بنگریم، خواهیم دید که چگونه عوامل متعددی دست به دست هم داده‌اند تا این بحران خاموش را دامن بزنند. از نیمکت‌های غیراستاندارد و قدیمی که با قد و وزن دانش‌آموزان امروزی تناسبی ندارند تا کوله‌پشتی‌های سنگینی که مانند بارگرانی بر پشت کودکان حمل می‌شوند، همگی در ایجاد و تشدید این مشکلات سهم دارند.
یکی از شایع‌ترین مشکلات، اختلالات قامتی است که به‌طور مستقیم با نحوه نشستن دانش‌آموزان در کلاس‌های درس مرتبط است. زمانی که دانش‌آموز ساعات طولانی را روی نیمکت‌هایی می‌نشیند که از اصول ارگونومی پیروی نمی‌کنند، به‌طور ناخودآگاه بدن خود را در وضعیت‌های نامناسبی قرار می‌دهد. قوز کردن بیش از حد، خم شدن به سمت جلو، تکیه‌دادن غیراصولی و قرارگیری نامتقارن بدن، همگی از عادات غلطی هستند که به مرور زمان به عوارض جدی منجر می‌شوند. گودی کمر، قوز پشت، افتادگی شانه‌ها و کج‌شدن لگن از جمله شایع‌ترین این عوارض هستند.
این مشکلات اگر در سنین رشد تشخیص داده نشوند و درمان نشوند، می‌توانند در بزرگسالی به دردهای مزمن ستون فقرات، سردردهای مکرر و محدودیت‌های حرکتی منجر شوند. بار سنگین کیف‌های مدرسه یکی دیگر از عوامل تهدیدکننده سلامت اسکلتی دانش‌آموزان است. تحقیقات نشان می‌دهد که وزن کیف بسیاری از دانش‌آموزان گاه به ۲۰ درصد وزن بدن آنان می‌رسد، در حالی که استانداردهای بین‌المللی حداکثر وزن مجاز را ۱۰ درصد وزن بدن تعیین کرده‌اند. این بار سنگین نه تنها بر ستون فقرات فشار وارد می‌کند، بلکه بر روی مفاصل ران، زانو و مچ پا نیز اثرات منفی دارد. نحوه حمل کوله‌پشتی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بسیاری از دانش‌آموزان کوله‌پشتی را تنها روی یک شانه می‌اندازند که این کار موجب برهم خوردن تعادل عضلات دو طرف بدن و در نهایت کج‌شدن ستون فقرات می‌شود.
فقر حرکتی و کاهش فعالیت بدنی در نسل حاضر یکی دیگر از عوامل مؤثر در بروز ناهنجاری‌های اسکلتی است. پیشرفت فناوری و جذابیت‌های دنیای دیجیتال، کودکان و نوجوانان را به زندگی کم‌تحرک عادت داده است. ساعت‌ها نشستن پای تلویزیون، تبلت و تلفن همراه، نه تنها فرصت حرکت و ورزش را از آنان گرفته است، بلکه موجب ضعف عضلات شده است. این عضلات که نقش حمایتی از ستون فقرات را بر عهده دارند، زمانی که ضعیف شوند، نمی‌توانند از ستون فقرات به خوبی محافظت کنند و این امر آسیب پذیری فرد را در برابر آسیب‌های اسکلتی افزایش می‌دهد. عدم آگاهی و دانش کافی در میان والدین، معلمان و حتی خود دانش‌آموزان نیز از عوامل تشدیدکننده این معضل است. بسیاری از والدین از علائم هشداردهنده ناهنجاری‌های اسکلتی در کودکان خود آگاهی ندارند و زمانی متوجه مشکل می‌شوند که آسیب به مرحله پیشرفته رسیده است. از سوی دیگر، در نظام آموزشی نیز توجه کافی به آموزش اصول صحیح نشستن، ایستادن و حمل وسایل نمی‌شود.
برای مقابله با این چالش بزرگ، نیازمند عزمی ملی و برنامه‌ای جامع هستیم. در سطح اول، بازنگری در طراحی و ساخت میز و نیمکت‌های مدارس ضروری است. این تجهیزات باید با اصول ارگونومی و با توجه به ویژگی‌های فیزیکی دانش‌آموزان در سنین مختلف طراحی شوند. قابلیت تنظیم ارتفاع و زاویه میز و نیمکت می‌تواند کمک شایانی به حفظ وضعیت صحیح بدن دانش‌آموزان در ساعت‌های طولانی کلاس کند. در سطح دوم، فرهنگ‌سازی برای استفاده صحیح از کوله‌پشتی باید در دستور کار قرار گیرد. آموزش نحوه صحیح بستن کوله‌پشتی، استفاده از کوله‌پشتی‌های استاندارد و تشویق دانش‌آموزان به سبک‌کردن بار روزانه آنان از جمله اقدامات مؤثر در این زمینه است. مدارس می‌توانند با ارائه قفل‌ها و کمدهای شخصی، امکان نگهداری بخشی از کتاب‌ها و وسایل در مدرسه را فراهم آورند.
افزایش ساعت درس تربیت بدنی و کیفیت بخشیدن به آن گام دیگری است که باید جدی گرفته شود. تمرینات تقویتی عضلات ، تمرینات کششی برای افزایش انعطاف‌پذیری و آموزش‌های اصلاحی می‌تواند در پیشگیری و حتی درمان ناهنجاری‌های اسکلتی مؤثر واقع شود. غربالگری دوره‌ای دانش‌آموزان از نظر ناهنجاری‌های اسکلتی نیز می‌تواند به شناسایی به موقع مشکلات و جلوگیری از پیشرفت آنان کمک کند. این غربالگری‌ها می‌تواند در قالب برنامه‌های ساده و کم‌هزینه در مدارس اجرا شود.
نقش معلمان در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. آگاهی‌بخشی به معلمان در باره اصول ارگونومی و نحوه شناسایی علائم هشداردهنده ناهنجاری‌های اسکلتی می‌تواند کمک بزرگی به تشخیص زودهنگام این مشکلات کند. معلمان می‌توانند با توجه به وضعیت نشستن دانش‌آموزان در کلاس و تذکر به موقع، از تثبیت وضعیت‌های غلط جلوگیری کنند. همچنین، اختصاص دقایقی از ساعت درس به تمرینات کششی ساده در بین ساعت‌های طولانی کلاس می‌تواند از خستگی عضلات و فشار بر ستون فقرات بکاهد. در سطح کلان، سیاست‌گذاری‌های آموزشی باید به سمتی حرکت کند که بار آموزشی دانش‌آموزان کاهش یابد. حجم زیاد کتاب‌های درسی و تکالیف، دانش‌آموزان را وادار می‌کند ساعت‌های طولانی را در حالت نشسته و در حال مطالعه سپری کنند. بازنگری در محتوای درسی و روش‌های آموزشی می‌تواند به کاهش این بار کمک کند.
والدین نیز مسئولیت مهمی در این زمینه بر عهده دارند. ایجاد محیطی مناسب برای مطالعه در خانه، توجه به وضعیت نشستن کودکان هنگام انجام تکالیف، تشویق آنان به فعالیت‌های بدنی و ورزش، و نظارت بر وزن کیف مدرسه از جمله اقداماتی است که والدین می‌توانند انجام دهند. همچنین، انتخاب کفش مناسب برای دانش‌آموزان نیز از مواردی است که معمولاً نادیده گرفته می‌شود. کفش‌های نامناسب می‌توانند بر راستای قامت تأثیر منفی بگذارند. پیشگیری از ناهنجاری‌های اسکلتی در دانش‌آموزان، سرمایه‌گذاری برای آینده سالم تر جامعه است. با اقدام به موقع و برنامه‌ریزی صحیح می‌توان از بار مالی سنگین درمان این عوارض در آینده کاست و جامعه ای با افراد سالم تر و پرنشاط تر داشت. سلامت اسکلتی دانش‌آموزان امروز، سلامت نسل آینده ما را تضمین خواهد کرد.
