آثار سوء تبلیغات بر کودکان

قریب به دوسال است که کرونا کودکان و نوجوانان بسیاری را در سرتاسر جهان خانه نشین کرده است. دیوارهای محصور شده ی خانه های کوچک و آپارتمان های بلند و آموزش های مجازی، همگی دست به دست هم داده است تا فرزندانمان را ساعت ها پای تلویزیون بنشاند. اجباری که قبل از این هم ،آمار مخاطره آمیزی را به خود اختصاص داده بود، گویا اکنون شرایط کمی بغرنج تر شده است. رسانه تلویزیون نه فقط به دلیل انتقال محتوا به کودکان، بلکه به خاطر اختصاص بخشی از زمان زندگی روزانه کودکان به خود، برآنها اثرات فراوانی می‎گذارد. در طی سال های اخیر که تبلیغات بخش مهمی از برنامه‌ های تلویزیونی را در برگرفته است. به نوعی تبلیغات تاثیر بسیار نافذی در کودکان و نوجوانان دارد.کودکان، به آسانی تحت تأثیر پیام‌های تبلیغاتی قرار می‌ گیرند و در تشویق والدین برای خرید انواع محصولات تجاری بسیار ماهرانه عمل می‌کنند. د‌ر واقع تبلیغات با ویژگی‌های خاص خود‌، قاد‌ر به تأثیرگذاری غیر قابل انکار، بر کود‌کان و نوجوانان هستند. هرچند، در تمام دنیا تبلیغات؛ ابزاری برای درآمد زایی شبکه های تلویزیونی است، اما تاثیرات سوء آن همواره باعث نگرانی کارشناسان این حوزه است.

آگهی های تبلیغاتی تلویزیونی از منابع مهم اطلاع رسانی در امور فرهنگی و اجتماعی جامعه به شمار می رود و تاثیر بسزایی در شکل گیری الگوهای فکری و احساسی- رفتاری همه مخاطبان در سنین مختلف دارد ،ولی ناگفته نماند ،در این بین تاثیر آگهی های تلویزیونی بر رفتار کودکان بسیار بیشتر است. البته در این راستا،تاثیر آگهی های تلویزیونی برالگوهای رفتاری کودکان به عوامل زیادی از جمله سن کودک، طبقه اجتماعی و اقتصادی، نحوه ارائه پیام و … بستگی دارد. آمارهای متعددی دراین زمینه وجود دارد. آخرین آمارها حاکی از آن است که، کودکان و نوجوانان سالانه تنها در تلویزیون 40 هزار تبلیغ مشاهده می کنند ،این در حالی است که میزان تبلیغات برای بچه ها بطور متوسط 5/10 دقیقه در ساعات روزهای آخر هفته و 12 دقیقه در ساعات در ایام عادی هفته تعیین شده است. تبلیغات تلویزیونی هم اینک فراتر از هر نوع اطلاع ‎رسانی مؤثر عمل می‎کنند. البته در دنیای مدرن امروزی ،دامنه ی تبلیغات بسیار گسترده تر شده است و از آنجایی که یک تیزر تبلیغاتی ده ها بار و بعضا صد ها بار در شبکه های مختلف تلویزیونی تکرار می شود، نوعی حس آشنا و شناخت و وابستگی ناآگاهانه به کودک می دهد و همین امر، سبب الگو پذیری در آن ها خواهد شد. موضوعی که کمتر به آن توجه شده است، همانند سازی کودکان در تبلیغات است و همین امر تربیت فرزند را برای والدین با مشکلاتی مواجه می‌كند. تبلیغاتی رنگارنگ در آشپز خانه های بزرگ، خانه هایی وسیع و زیبا و کودکانی به ظاهر شاد که بصورت ناخودآگاه از جهت روانی کودکانمان را تحت تاثیر قرار می دهد. تاثیراتی که شخصیت کودکانمان را می سازد  و عوارض آن در بزرگسالی خود را نشان می دهد.

بر اساس تحقیقات انجام گرفته در کشورهای مختلف جهان از جمله آمریکا ،نشان می دهد که بچه های زیر شش سال ،قادر به تشخیص اهداف تبلیغات نیستند و نمی توانند ،بد را از خوب متمایز و تشخیص دهند. رواج عادات غذایی ناسالم تا ترویج مصرف گرایی و تنوع طلبی همگی از نتایج تبلیغات مهیج تلویزیونی است. از تبلیغ تن ماهی، انواع سس ها و غذاهای حاضری گرفته تا تبلیغ چیبس و پفک همگی می تواند به شدت بر سلامت کودکان تاثیرات مخرب داشته باشد. در این میان کودکان ناراضي از شرايط زندگی و سطح اقتصادی خانوادگی پایین تر، نسبت به تبليغات آسيب‌ پذيرتر هستند و تصور می ‌کنند، تنها با بدست آوردن این محصولات و این سبک از زندگی می توانند خوشبخت باشند .محققین روانشناسی نشان داده اند که بچه های زیر ۸ سال بیشتر مستعد آثار مخرب تبلیغات هستند ،زیرا فاقد قدرت ادراک کافی می باشند و البته دقیقا به همین علت جامعه ی هدف خوبی برای فروش بسیاری از محصولات به حساب می آیند. کودکانی که در سوپر مارکت ها و فروشگاه ها والدین خود را مجبور به خرید این برندهای نام آشنا می کنند. یک روانپزشک کودک در این باره می گوید: “نویسندگان این تبلیغات با هوشمندی کافی کودکان ما را به مصرف کنندگانی عاقل و انتقادی تبدیل می‌کنند.”  از آن جایی که مكانیسم شناختی كودكان در دوران کودکی چندان کامل نشده است تا بتوانند خوب را از بد تشخیص دهند، کوچک ترین درکی از بازارهای تجاری ندارند و نمی‌دانند كه تبلیغات با هدف رسیدن به سود دهی بیشتر تنظیم و ساخته می‌شوند.

کودکانی که درآینده ،تنها چیزی که برایش اهمیت پیدا خواهد کرد، به دست آوردن پول است. چرا که پول به تنها وسیله ای تبدیل خواهد شد که کودک می تواند به تمام آرزوهای سرکوب شده اش در بزرگسالی جامه عمل بپوشاند و بجای فردی کارآفرین و تولید محور و رشد جامعه به سمت پیشرفت، یک مصرف کننده ی صرف باشد.  کودکان معصوم و بی گناهی که لوح وجودیشان فارغ از هر نقش و نگاری است، با د‌‌ید‌‌ن صحنه‌های تبلیغاتی در رسانه های مختلف نمی‌توانند‌‌ رابطه منطقی بین صحنه‌های آنان و زند‌‌گی واقعی خود‌‌ برقرارکنند‌‌ و این دقیقا، تجارت طراحان تبلیغات است. به همین دلیل همانطور که باید کودکان را در برابر انواع آسیب های اجتماعی محافظت کرد، می بایست کودکان را در مقابل تبلیغات هم مصون نگه داشت، تا آینده ای روشن در انتظار امید های ایران زمین باشد.

سردبیر*