منابع طبیعی، تکیه گاهی مطمئن برای توسعه اقتصادی و اجتماعی

روزهای پایانی اسفند، یادآور روزهای درختکاری است، اما اهمیت این روزها هرگز تنها در مفهوم درختکاری خلاصه نخواهد شد.  در واقع از 15 تا 22 اسفند با عنوان هفته منابع طبیعی نام گذاری شده است و منابع طبیعی،میراثی گرانبها و خدادادی است که حفظ و بهره مندی از آن نه تنها ارتقای اقتصادی یک کشور را به همراه خواهد داشت، بلکه می تواند عامل مهم و استراتژیک برای امنیت غذایی و سیاسی یک کشور به حساب آید. منابع طبیعی می تواند به عنوان تکیه گاهی مطمئن برای توسعه اقتصادی و اجتماعی، زیربنای پیشرفت بسیاری از کشورها باشد. از فراهم نمودن زمین های کشاورزی گرفته تا زمینه ساز تولید چوب و یا زیستگاه هایی برای گونه های مختلف گیاهی و جانوری و ایجاد گردشگاه هایی برای تفریح و سلامت بشریت همگی از جمله موهباتی هستند که از طریق منابع طبیعی دراختیار انسان ها قرار گرفته شده است. تولید محصولات پرارزش گوناگون که نه تنها زمینه ی اشتغال و فعالیت عده ی بسیاری از افراد جامعه را فراهم می سازد، بلکه بی شک ،نقش منحصر به فردی در شکوفایی اقتصاد ملی کشورها خواهد داشت.

اما دراین بین، شاید موضوع منابع طبیعی و ارتباط مستقیم آن با امنیت غذایی بشر از جمله مباحث مهمی است که توجه به آن از اهمیت وافری برخوردار است. موضوع تامین غذا و برقراری امنیت غذایی تازگی ندارد و سال ها جز دغدغه های اصلی بشریت محسوب شده است. سالانه چیزی حدود نود میلیون نفر برجمعیت جهان افزوده می شود و پیش بینی می شود که جمعیت جهان در سال 2025 به رقمی معادل 4/8 میلیارد نفر برسد، چگونگی تعامل این جمعیت با محیط زیست و منابع طبیعی پیرامون خود حائز اهمیت فراوان است. گویا این موضوع ،برای بعضی از مسئولین منافع ملی و امنیت ملی هنوز جایگاه خاص خود را پیدا نکرده است. متاسفانه چند سالی است که با معضل قاچاق خاک حاصلخیز ایران روبرو هستیم. پدیده ای که کل زنجیره ی غذایی به خصوص انسان ها را به خطرانداخته و عواقب جبران ناپذیری نه تنها برای محیط زیست بلکه برای کل کشور به همراه خواهد داشت. ایران به عنوان پرچمدار خاک حاصلخیز خاورمیانه به حساب می آید. این مطلب از یکسو و نبود خاک در کشورهای حاشیه خلیج فارس از سوی دیگر زمینه ی سوداگرانه خروج بی سر و صدای خاک از جنوب کشور به کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله قطر و امارات شده است.

قاچاق خاک در کنار سایرعوامل طبیعی نظیر فرسایش خاک بستر، درآینده ای نه چندان دور کشاورزی را نیز نابود خواهد کرد. کشاورزی و تامین مواد غذایی یکی از اساسی ترین نیازهای استراتژیک  کشورهاست که درحفظ اقتدار وعدم وابستگی بسیار حائز اهمیت است. اینکه ما از تمام ظرفیت ها و پتانسیل های حاصلخیزی زمین های زراعی کشور استفاده نمی کنیم یک سمت ماجرا و کشورهای عربی با کمترین مساحت زمین های زراعی ومساحتی بعضا به اندازه ی کوچکترین استان های کشور در فکر خودکفایی و گسترش زمین های زراعی در زمینه تولیدات و محصولات کشاورزی هستند. قدر مسلم در این کشورها، این امر محقق نخواهد شد مگر با واردات خاک زراعی و به همین علت، اکنون شاهد قاچاق خاک ایران هستیم. این جمعیت زیاد نه تنها نیاز به غذای بیشتری دارند، بلکه با تخریب بیشتر زمین های کشاورزی، جنگل ها و مراتع باعث فشار بیشتر بر منابع طبیعی با از بین رفتن پوشش گیاهی و فرسایش زمین خواهند شد. بنابراین در پی نابودی این منابع ارزشمند و فرسایش زمین و کمبود آب رفته رفته روستاها خالی از سکنه خواهند شد و با هجوم مهاجرت به شهرها روبرو خواهیم شد.

این مطالب بی شک آینده ی کشورهایی را متصور خواهد شد که نه تنها برنامه ای برای حفظ محیط زیست و منابع طبیعی خود ندارند، علاوه بر آن با بهره برداری های نادرست و نبود آموزش های کافی عزم خود را برای نابودی کامل آن جزم نموده اند. کارشناسان معتقدند، شاید تا دهه های گذشته تهدیدات نظامی جزء مهم ترین تهدیداتی بوده که امنیت ملی کشورها را به خطر می انداخت. اما امروزه یکی از مخاطرات امنیت ملی، مسئله امنیت غذایی هر کشور است که به شدت با منابع طبیعی و بسترهای حاصله از زمین های کشاورزی، جنگل ها و مراتع آن کشور گره خورده است. به همین علت از منابع طبیعی به عنوان بستر حیات، پشتوانه اساسی و تکیه گاهی مطمئن برای رونق بخش کشاورزی و افزایش امنیت غذایی یاد می کنند. یکی از اجزای مهم منابع طبیعی جنگل ها و پوشش های گیاهی موجود در آن ها هستند، که تشکیل هر سانتی متر از آن ها نیاز به سالیان سال زمان دارد. جنگل ها از بروز انواع فرسایش های مخرب آبی و بادی جلوگیری کرده و از شسته شدن و نابودی خاک جلوگیری کرده و خود به عنوان یکی از عوامل اصلی برای تامین و امنیت غذایی کشورها محسوب می شوند. همچنین با ذخیره سازی آب و افزایش حجم سفره های آب زیرزمینی نقش بنیادی در سرنوشت حیات انسان ها ایفا می کنند.

دخالت بی رویه و بهره وری غیراصولی و نامعقول انسان از طبیعت و منابع طبیعی یک مسئله جدی و نگران کننده است که بسیاری از سیاست گذاران دنیا برای جلوگیری ازآن تلاش و برنامه ریزی می کنند و با حفظ منابع طبیعی خود از طریق نظام توسعه پایدار کشاورزی و تکیه بر شیوه های مدرن آن، زوایای گوناگون امنیت غذایی کشورشان را بیمه می کنند. واقعیت این است که بدون حفاظت از منابع آب، خاک، پوشش گیاهی و بهره برداری بهینه از آن ها، نمی توان به توسعه ی پایدار و تولید مطمئن کشاورزی رسید و تولید غذا، درآمد بیشتر و ایجاد اشتغال در این حوزه راهی به جز حفظ منابع طبیعی باقی نخواهد گذاشت.در کشورما نیز باید علاوه بر تلاش های صورت گرفته در این زمینه، ضمن مدیریت صحیح و لزوم توجه بیشتر به منابع طبیعی، باید کیفیت محیط زیست و ذخایر منابع طبیعی را بیش از قبل گسترش داد و ضمن تضمین امنیت غذایی جامعه ،میراثی پر بار برای نسل آتی به یادگار گذاشت.