دامپروری و کشاورزی مازندران روی لبه تیغ؟

به گزارش پایگاه خبری نقش نیوز به نقل از ایسنا،پدیده خشکسالی امسال همراه با کاهش ۵۰ درصدی بارش های سالیانه موجب کمبود ذخایر آبی، خشکی مراتع و چمنزارها و در نهایت مشکلات جدی برای صنعت کشاورزی کشور شد. از آنجا که مطابق آمارها حدود ۸۵ درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود، خسارت این صنعت دور از انتظار نبود. در این راستا دامداری ها و باغات و مزارع اولین قربانیان تشدید کم آبی در کشور بودند که امروزه در آستانه بروز فاجعه و بحران قرار گرفتند.

* وقوع فاجعه در صنعت دامداری کشور!

الهیار ولی‌زاده وندچالی، مدیرعامل اتحادیه صنعت دامپروری استان مازندران ۲۰ تیرماه در نشست خبری با هشدار نسبت به فاجعه ای قریب الوقوع در صنعت دامداری کشور تصریح کرد که اگر مشکلات کمبود خوراک دام حل نشود تا ۲۵ میلیون دام مولد و حتی آبستن به کشتارگاه خواهند رفت که این برابر نابودی سرمایه ملی کشور است.

وی همچنین اظهار کرد که در حالی کمبود شدید علوفه در کشور وجود دارد که از آن طرف بسیاری از مزارع برنج مازندران زیر کشت دوم می روند. بنابراین دولت باید بسنجد که اگر یک تولید در کشور، تولید دیگری را نابود می کند ضرورت دارد بین آن ها توازن برقرار شود.

*آیا تاکید بر یک تولید در کشور، تولید دیگر را نابود خواهد؟

این موضوع را از یک استاد تمام دانشگاه و دکتری علوم دامی با گرایش تغذیه دام و طیور جویا شدیم، او معتقد است: صحت این ادعا که تاکید بر یک تولید در کشور، تولید دیگر را نابود خواهد کرد با روال پیش رو بعید نیست مگر اینکه آلترناتیوی برای جبران مافات در برنامه قرار گیرد در غیر این صورت بخشی از دام مولد که می تواند نیاز قسمتی از پروتئین کشور را تامین کند از دست خواهد رفت.

اسدالله تیموری یانسری در گفت و گو با این خبرگزاری از عدم توجه سیاستگذاری ها و حمایت ها در صنعت دامپروری طی سالیان گذشته یاد کرد و افزود: یکی از آلترناتیوها این است که به جای کشت دوم برنج، زمین های واجد شرایط، زیر کشت علوفه هایی مانند ذرت علوفه ای و سورگوم بروند که می‌تواند تا ۵۰ تا ۶۰ درصد علوفه دام را تامین کند این راهکار علاوه بر افزایش درآمد از واحد سطح برای کشاورز می تواند گزینه مناسبی جهت تامین نهاده های دامی دامداران باشد.

*تولید علوفه به جای کشت دوم برنج

تیموری با بیان اینکه حتی می توان مشوق و حمایت هایی نظیر بذر و نهاده برای کشاورزانی که تمایل به انجام کشت علوفه دارند مهیا نمود، تاکید کرد: متاسفانه تجربه کشت علوفه صنعتی در کشور انجام نگرفته و در مازندران نیز به روش علمی یا سودمند ترویج نشده و گسترش نیافته است اما تحقیقات و تجربه در حوزه دانشگاهی و مزارع اجرای پایلوت، بیانگر این است که تولید علوفه نه به عنوان جایگزین کشت دوم بلکه حتی به عنوان یک محصول استراتژیک به جای کشت اول برنج نیز می تواند درآمد اقتصادی بهتری نسبت به برنج نصیب کشاورز کند.

وی اضافه کرد: با فرض دو کاشت برنج در مجموع ۶ ماهه نخست سال زمین های زراعی تحت زراعت قرار می گیرد و ۶ ماهه دوم سال عملا هیچ مزیتی از زمین عاید نشده و بخش عمده ای از زمین بلا استفاده می ماند اما در الگوی کشت مبتنی بر تولید علوفه، علاوه بر افزایش درآمد می توان تعداد کشت را نیز افزایش داد یعنی به جای ماکزیمم دو کشت برنج در استان تجربیاتی ثبت شده که دامداران توانستند حتی تا ۴ کشت محصول علوفه ای در مازندران انجام دهند.
رییس دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با تاکید بر اینکه جامعه دانشگاهی هرگز مدعی تعطیل شدن کشت برنج نیست، اظهار کرد: در مزارعی که شرایط لازم را داراست و هیچ مانع و آسیبی به آبخوان، محیط زیست و سایر بخش های تولیدی که رقیب هستند وارد نمی شود کشت برنج ادامه پیدا می کند، اما بسترهایی که در آن کم آبی آزاردهنده است کاشت علوفه کمک کننده خواهد بود.

*حفظ سرمایه های ملی (دام های بومی و غیره) نوعی تکلیف است

تیموری نیاز به بعضی از نهاده ها نظیر علوفه را در شرایط کنونی جدی و یک ضرورت برشمرد و با ابراز گلایه از کم توجهی مسئولین برنامه ریز کشور در این بخش گفت: حفظ سرمایه های ملی (دام های بومی و غیره) نوعی تکلیف است که ضرورت دارد با نگاه استراتژیک، راهبردی مناسب برای تولید علوفه طراحی شود که هم بتواند برای کشاورز صرفه اقتصادی داشته و هم در تامین نهاده های دامی کمک کننده باشد، اما تا به حال این نگاه استراتژیک در برنامه ریزان و سیاستگذاران استانی و کشوری مشاهده نشده است.

وی با اشاره به اینکه نیاز کنونی به علوفه و سایر نهاده ها حاصل تصمیمات ۱۰ یا ۱۵ ساله نیست، ریشه چنین مشکلاتی را اشتباهات استراتژیک تاریخی در بحث مدیریت کلان کشور دانست و تصریح کرد: خروج سالم از این چالش بدون آسیب جدی و معنادار نیازمند تفکر و تصمیمات عاقلانه و کارشناسی است و اگر این روند ادامه پیدا کند، همانند سیستمی که مجبور است بدون نگاه حکمرانی و مدیریتی خود را متعادل کند در نهایت به این نقطه می رسیم که به حداقل هایی اکتفا کنیم، یعنی تعداد دام در کشور کاهش پیدا خواهد کرد.

استاد دانشکده علوم دامی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری راهکار مناسب را بازگشت به منابع بومی و تولید علوفه در داخل و رساندن این تولید در مزارع و فارم ها به تولید پایدار عنوان کرد و افزود: ضریب سرانه مصرف پروئتین در کشور وضعیت چندان خوبی ندارد و نسبت به متوسط مصرف دنیا بسیار پایین تر است بنابراین یکی از نیازهای اساسی کشور باید تولید گوشت و پروتئین سفره های مردم باشد.

*تولید و مصرف سرانه پروتئین بسیار معنادار کاهش می یابد

تیموری در پاسخ به این پرسش که اگر روندها اصلاح نشوند نهایتا چه اتفاقی خواهد افتاد، تصریح کرد: پیش بینی می شود تولید و مصرف سرانه پروتئین بسیار معنادار کاهش یابد، سلامت جامعه و مصرف کننده به مخاطره خواهد افتاد و این پیامد خوبی از منظر رفاه اجتماعی و سلامت جسمی جامعه در آینده ندارد و به نظر می رسد در ۶ ماهه دوم با توجه به خشکسالی و مشکلاتی که در تامین نهاده های بوجود آمده تولید و تامین علوفه یکی از دغدغه های اصلی باشد که منجر به کشتار دام های مولد خواهد شد.

بر اساس گزارش ها هم اکنون از فریدونکنار تا شهرستان گلوگاه، شرقی ترین نقطه استان مازندران، زمین های شالیکاری با توجه به شرایط آب و هوایی در دو نوبت زیر کشت برنج می روند. مهمترین دلیل برنجکاران استان مازندران برای کاشت دوم برنج در این محدوده صرفه اقتصادی است، کشاورزان معتقدند کشت اول برنج تنها هزینه های تولید را جبران کرده و این کشت دوم است که باعث رونق و صرفه اقتصادی برای شالیکاران می شود.
اما بحث بر سر کاشت دوم برنج تنها به همین عامل ختم نمی شود، گروهی معتقدند اگر مدیریت منابع آبی در کشور به درستی انجام می گرفت اکنون مشکل خشکسالی و کمبود علوفه و متعاقب آن ممنوعیت کشت دوم برنج پدید نمی آمد؛ برخی دیگر اما معتقدند اگر کاشت برنج در استان های خشک ممنوع می شد این پیامدها هرگز رخ نمی داد.
در این بین نیز برخی کارشناسان اذعان دارند که تخصصی شدن افراد در حوزه کشاورزی و تکیه بر این موضوع که زارع دیگر دامدار نیست و هیچ دامداری هم فعالیت کشت و زرع ندارد باعث شد تا اکنون مزارع زیر کشت های مجدد تک محصولی بروند اما در سنوات دور پس از کاشت برنج، کشت های جایگزینی نظیر چغندر و شبدر انجام می گرفت که علاوه بر تامین نیاز علوفه ای دام ها سبب تقویت خاک و تامین نیاز ازت زمین کشاورزی می شد.

*کشت دوم باعث تولید محصول با سموم بیشتر می شود

اما استاد گروه صنایع غذایی دانشکده مهندسی زراعی دانشگاه علوم کشاورزی ساری معتقد است: مستندات آزمایشگاهی و آنالیز باقیمانده سموم و فلزات سنگین در کشت متناوب برنج نشان می دهد که کشت دوم باعث تولید محصول با سموم بیشتر و ایمنی غذایی (food safety) پایین تر می شود.

رضا اسماعیل زاده کناری به رویکرد کشورهای توسعه یافته در استفاده از بقایای محصولات مانند ساقه گندم و برنج و همچنین ضایعات محصولات کشاورزی اشاره کرد و افزود: این ساقه ها طی فرآیندی اصولی با اضافه شدن مواد مغذی و غنی سازی به اشکال گوناگون و اندازه های مختلف به عنوان نهاده خوراکی مورد استفاده دام قرار می گیرند، در واقع خمیرمایه اصلی این نهاده ها، کاه و کلش زمین های کشاورزی است.
اسماعیل زاده همچنین به استفاده از بقایای خشکیده گیاهان زراعی در تولید کاغذ اشاره کرد و درباره فرآیند تولید نهاده ها با استفاده از بقایای گیاهان گفت: این مواد با پودر و مخلوط شدن با ویتامین ها و مواد معدنی به انضمام کنجاله های مختلف، تبدیل به خوراکی مغذی برای تامین نیاز دام ها می شود.
وی با بیان اینکه چیزی تحت عنوان کمبود علوفه یا غذای دام و طیور در کشور نداریم بلکه سومدیریت برای فرآوری آن ها وجود دارد، تصریح کرد: نا آگاهی از فرآیندها سبب می شود تا مسئولان اظهار نظرهای نادرست داشته و اعلام کنند کمبود وجود دارد اما این موضوع در حقیقت پاک کردن صورت مسئله است چراکه عدم مدیریت در استفاده بهینه از منابع طبیعی و نیز ضایعات کشاورزی موجب بروز چالش شده و این مشکل اساسی کشور در تمامی موضوعات مشابه است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با ذکر مثال هایی دیگر به موضوع سو مدیریت ها در کشور اشاره کرد و افزود: پوست هندوانه و پوست مرکبات منبع سرشار پکتین است اما ایران بزرگترین وارد کننده پکتین بوده و این در حالیست که کشورهای دیگر با موادی بسیار بی ارزش تر در حال استخراج پکتین و صادرات آن به ایران هستند. مثالی دیگر در این رابطه صادرات پای مرغ به چین و واردات ژلاتین از همان کشور با استفاده از این ماده اولیه است.
اسماعیل زاده یکی از دلایل بروز معضلات مهم را نبود نیروی اجرایی متخصص دانست و با تاکید بر سومدیریت و فقدان مدیرانی با دانش فنی و تخصصی در کشور این موضوع را مهم ترین عامل مشکلات و بزرگترین ضعف جامعه امروز برشمرد و خاطرنشان کرد: شورای مدیران نهادهای مازندران حتی یک جلسه امکان سنجی درست بر پایه دانش فنی و تخصصی برگزار نکردند تا نیاز سنجی استان به درستی محاسبه شود، عمده کار مدیران صورتجلسه و طرح هایی است که بدون دانش عملی و اجرایی میدانی بوده و به همین علت کمبودها مشاهده و برجسته می شود. در واقع ۹۰ درصد مشکلات کشور با انتصاب یک مدیر اجرایی متخصص با دانش فنی و کارآمد حل می شود.

*به دنبال افزایش ضریب وزنی گوشت دام هستیم

وی با اشاره به اینکه وقتی به دنبال افزایش ضریب وزنی گوشت دام هستیم باید آنالیز تغذیه و خوراک دام بررسی شود اظهار کرد: ماده اولیه بی ارزش در خوراک دام باعث گرسنه ماندن دائمی دام ها می شود و چون دام سیر نمی شود نیاز به علوفه بیشتر پیدا می کند و این افزایش تقاضای علوفه در نهایت مسئولان را به اظهار نظر اشتباه نسبت به کمبود علوفه می رساند.
بار دیگر به صحبت های مدیرعامل اتحادیه صنعت دامپروری استان مازندران برمی گردیم، صحبت های ولی زاده وندچالی در نشست خبری تنها معطوف این مسائل نشد، وی علاوه بر فاجعه توصیف کردن کشتار دام مولد، مشکلات بخش دارو و درمان دام ها را فاجعه ای دیگر دانست و گفت که قیمت ها در این حوزه افزایش هزار برابری داشته است، او همچنین اضافه کرد که سنوات گذشته بسیاری از داروها رایگان در اختیار دامدار قرار می گرفت اما دولت دیگر هیچ هزینه ای در این بخش نمی کند.
پس از مطرح کردن مشکلات دارو و درمان دام ها از سوی این مقام مسئول و برای پیگیری از صحت و سقم اطلاعات داده شده به سراغ چند فروشگاه و به اصطلاح داروخانه دام و طیور رفتیم، بررسی برچسب قیمت های روی داروها نشان از افزایش ۶ تا ۸ برابری قیمت ها در این بخش می داد.
تلاش های خبرنگار ایسنا برای انجام مصاحبه با دامپزشکان شاغل در این حوزه هرچند موفقیت آمیز نبود اما صحبت های آنان در باب مشکلات دارو حقایقی را روشن کرد.
بنابر گفته دامپزشک هایی که در مناطق مختلف استان مازندران کلینیک درمانی دام و طیور داشتند، سهمی کمتر از یک درصد در بخش دامپروری و نهایتا ۸ درصد در بخش طیور به درمان حیوانات اختصاص داشته و این موضوع کمترین تاثیری در هزینه تولیدات دامپروری که همان گوشت قرمز است ندارد.
تمامی دامپزشکانی که محور گفت و گو قرار گرفتند بر افزایش قیمت چشمگیر داروها صحه گذاشتند اما گرانی داروها را ناشی از نوسانات قیمت ارز و دلار و وابسته به تورم در تمامی سطوح اقتصادی کشور عنوان کردند. همچنین مهم ترین عامل در افزایش قیمت داروهای دام و طیور به زعم تمامی آن ها این است که تقریبا ۱۰۰ درصد مواد اولیه تولید دارو، وارداتی بوده و در داخل تولید نمی شود.
هرچند به گفته یکی از فروشندگان داروهای دام و طیور تا ۸۵ درصد تولیدات با برندهای ایرانی توزیع می شوند اما هیچ شرکتی در کشور قادر به تولید مواد اولیه این داروها نیست و از لحاظ مواد اولیه ایران وابستگی کامل به واردات دارد که همین موضوع سبب افزایش چند برابری قیمت داروها در کشور شده است.
به گفته این افراد هیچ کمبود دارویی در بحث دام و طیور کشور وجود ندارد اما افزایش چند برابری دارو که تا پیش از این با قیمتی بسیار کمتر در دسترس بوده باعث شده تا مدیرعامل اتحادیه شرکت های تعاونی کشاورزی و عشایری صنعت دامپروری استان چنین واکنشی نشان دهد.
آنان معتقدند منظور مدیرعامل اتحادیه صنعت دامپروری استان مازندران این است که با افزایش چند برابری قیمت داروها، دامدار حتی قادر به تهیه این سهم اندک از بخش تولید نیست و افزایش سرانه دارو و درمان در حوزه دام و طیور باعث شده تا دامداران قید معالجه و درمان را زده و حتی در برخی موارد دام های بیمار را به کشتارگاه ارسال کند.
به نظر می رسد آنچه بیش از همه فاکتورهای موثر در چالش های صنعت دامپروی تاثیرگذار است موضوع سو مدیریت و عدم به کارگیری مدیران متخصص در سطوح عالی مدیریتی است؛ موضوعی که مطابق نظر کارشناسان و با استناد به گزارش فوق، یقینا پاشنه آشیل کشور بوده و نیاز است مسئولان تصمیم ساز و تصمیم گیر ارشد کشور هرچه سریع تر با اصلاح چنین ساختارهای نادرستی، آب رفته را به جوی و روی برگردانند.