بررسی وضعیت بازار خدمات لجستیک در جهان و ایران

صنعت لجستیک بر اساس برآوردهای بانک جهانی تا سال 2030 یکی از 10 صنعت با توسعه چشم‌گیر خواهد بود. بازار لجستیک از آن جهت دارای اهمیت است که هر یک درصد رشد آن، به 2 درصد رشد اقتصادی یک کشور منجر خواهد شد. طبق آمارهای ارائه شده شرکت اسکای‌کوئست تکنولوژی  (یک شرکت تخصصی بین‌المللی در زمینه هوش بازار، مدیریت نوآوری و تجاری‌سازی)، ارزش بازار لجستیک در سطح جهانی در سال 2022 برابر با 9.82 تریلیون دلار برآورد شده است.

بر اساس همین آمار انتظار می‌رود ارزش این بازار از رقم 10.36 تریلیون دلار در سال 2023 به 15.93 تریلیون دلار تا سال 2031 برسد که بدین ترتیب طی دوره پیش‌بینی (31-2024) متوسط نرخ رشد سالانه معادل 5.52 درصد را تجربه خواهد کرد. نکته جالب توجه آن است که بزرگ ترین بخش بازار لجستیک در جهان به شرکت‌های لجستیکی طرف سوم اختصاص دارد. علاوه بر این سریع‌ترین رشد در اندازه بازار نیز مربوط به شرکت‌های لجستیک طرف چهارم است؛ به این معنا که دنیا به تدریج از توسعه و ایجاد شرکت‌های طرف سوم گذر کرده و نسل بعدی آن یعنی شرکت‌های طرف چهارم اکنون در حال گسترش هستند.

بازار لجستیک یک محیط پویا است . مهم ترین مشخصه آن، رقابت شدید و حضور مجموعه متنوعی از بازیگران در این بازار است. با این حال همزمان با رشد فناوری، این صنعت شاهد افزایش فشار رقابتی از سوی استارت‌آپ‌های مبتنی بر فناوری است که بر راه‌حل‌های نوآورانه مانند پلتفرم‌های حمل‌ونقل دیجیتال و فناوری‌های ردیابی بلادرنگ تمرکز می‌کنند.

همکاری‌های استراتژیک و اکتساب‌ها، روندی رایج در این بازار محسوب می‌شوند؛ زیرا بازیگران لجستیک به دنبال گسترش سبد خدمات و دامنه جغرافیایی فعالیت خود هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد اساس رشد فزاینده این بازار را دو عامل مهم یعنی افزایش حجم حمل‌ونقل کالا و افزایش خدمات لجستیک تجارت الکترونیک تشکیل می‌دهند. به طور خاص، رشد تجارت الکترونیک در سراسر جهان به طور قابل توجهی تقاضا برای راه‌حل‌های لجستیکی کارآمد جهت برآورده کردن نیازهای زنجیره تامین را به شدت افزایش داده است.

طبق برآوردها، در سال 2024 بزرگترین بازارهای لجستیک جهان به ترتیب متعلق به مناطق آمریکای شمالی، آسیا – اقیانوسیه و اروپا با ارزش معادل 12، 11 و 10 تریلیون دلار است. آمریکای شمالی به دلیل رشد اقتصادی قوی، از لحاظ تاریخی بر بازار لجستیک تسلط داشته است که این پدیده به فعالیت‌های تولیدی گسترده در این منطقه و شکوفایی بخش تجارت الکترونیک در آن نسبت داده می‌شود. در منطقه آسیا-اقیانوسیه، کشورهایی مانند چین، هند و کشورهای آسیای جنوب‌شرقی از بازیگران اصلی تجارت و لجستیک محسوب می‌شوند که رشد اقتصادی، گسترش شهرنشینی و تمرکز فزاینده این کشورها بر توسعه زیرساخت‌ها، از عوامل تاثیرگذار بر اندازه بزرگ بازار لجستیک در این منطقه به شمار می‌روند.

بازار خاورمیانه و آفریقا، چهارمین بازار منطقه‌ای بزرگ لجستیک در جهان با اندازه 9 تریلیون دلار در سال 2024 است که پیش‌بینی شده این رقم تا سال 2031 به 16 تریلیون دلار برسد. لازم به ذکر است که قاره آفریقا به عنوان یکی از بازارهای بکر و دارای پتانسیل رشد در بخش لجستیک شناخته می‌شود. در خصوص اندازه بازار لجستیک ایران برآوردی از گزارشات شرکت اسکای‌کوئست قابل دسترس نیست. اما از معدود آمارهای موجود در این زمینه، می‌توان به گزارش موسسه فراست و سالیوان در سال 2016 اشاره نمود که بر اساس آن، پیش‌بینی شده بود که اندازه این بازار در سال 2020 از 45 میلیارد دلار فراتر برود. در هر صورت به نظر می‌رسد سهم ایران از بازار خاورمیانه و آفریقا رقم چندان قابل توجهی نباشد.

از سوی دیگر، از منظر نوع خدمات ارائه شده در بازار لجستیک جهان، خدمات لجستیک طرف سوم بیشترین سهم را در اختیار دارد. زیرا برونسپاری خدمات لجستیک به ارائه‌دهندگان تخصصی طرف سوم به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا بر فعالیت‌های اصلی خود تمرکز کنند. بعلاوه، این بازیگران طیف گسترده‌ای از خدمات لجستیک، از جمله حمل‌ونقل، انبارداری و توزیع را ارائه می‌دهند که نیازهای صنایع و کسب‌وکارهای مختلف را برآورده می‌کند. اما با رشد و بلوغ نسبی خدمات لجستیک طرف سوم طی سال‌های اخیر، خدمات لجستیک طرف چهارم محبوبیت روزافزون یافته است. چرا که کسب‌وکارها به طور فزاینده‌ای متقاضی راه‌حل‌های یکپارچه برای زنجیره‌های تامین خود هستند. در نتیجه تقاضا برای راه‌حل‌های لجستیکی جامع و پیشرفته که کل فرآیندهای زنجیره تامین را بهینه می‌کند افزایش یافته است.

با وجود تجربه موفق توسعه شرکت‌های لجستیک طرف سوم و بالاتر در جهان، بازار این نوع خدمات در ایران هنوز در مراحل آغازین ایجاد و توسعه خود قرار دارد. به طوری که به تازگی فرآیند اخذ مجوز برای این خدمات تحت عنوان شرکت‌های ارایه دهنده خدمات لجستيكي طرف سوم (3PL) در درگاه ملی مجوزهای کشور قرار داده شده است. بدیهی است که تکامل بازار لجستیک طرف سوم و بالاتر در ایران نیازمند گذر زمان و انباشت تجربه و دانش تخصصی بازیگران در این حوزه است.